|
|
|
|
Budowa oka |
Niżej przedstawiony opis został celowo uproszczony i w zakresie i w sposobie.
Budowa oka i jego funkcjonalności są wielokrotnie bardziej złożone
niż przedstawia to nasz opis, który w zupełności wystarcza dla ogólnego poznania.
Narząd wzroku składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz połączeń
nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu.
|
| NA RYSUNKU: UPROSZCZONY SCHEMAT GAŁKI OCZNEJ - OKO PRAWE, WIDOK Z GÓRY |
 |
Rogówka
jest wypukłą, przezroczystą kopułą, o grubości ok. 0,5 mm, nieosłoniętą z zewnątrz i wypełnioną cieczą wodnistą.
Właśnie rogówka "siłą" około 43 dioptrii załamuje promienie tworzące obraz przedmiotu na dnie oka.
To dużo silniej niż soczewka oka mająca zdolność łamiącą ok. 20 dioptrii.
Rogówka w przeciwieństwie do soczewki oka ma niezmienny kształt i zdolność łamiącą.
Zdolność łamiąca soczewki, a zatem jej wypukłość jest regulowana działaniem mięśnia rzęskowego.
Źrenica
nie jest czymś materialnym, ale kolistym otworem w tęczówce. Jej średnica zmienia się w zakresie około 3-8 mm.
Ponadto źrenica to otwór o naturalnie regulowanej wielkości.
Tęczówka jako przesłona, kurczy się przymykając źrenicę gdy jaśniej i otwiera ją gdy ciemniej,
regulując w ten sposób optymalną ilość światła wchodzącego do oka.
Zbyt duża ilość światła docierająca do oka może uszkodzić narząd wzroku.
Zbyt mała ilość światła też nie jest bez znaczenia.
Do wytworzenia ostrego obrazu potrzeba optymalnej ilości światła.
W słoneczny dzień jest go za dużo dla oka, dlatego źrenica ogranicza nadmiar światła.
Wieczorem i w nocy światła jest dość mało dla tworzenia dobrych
i ostrych obrazów,
dlatego źrenica jest wtedy najszersza dopuszczając maksimum światła dochodzącego do oka.
Wielkość źrenicy zależy też od nastroju człowieka. Dobry nastrój, strach lub stres powiększa źrenicę,
a zły nastrój ją zmniejsza.
Tęczówka
to widoczna, nieprzezierna, kolorowa tarcza z centralnie usytuowanym otworem zwanym źrenicą.
Tęczówka ma
w sobie włókna mięśniowe, pozwalające jej się zwierać i rozwierać,
powodując tym samym otwieranie i przymykanie źrenicy. Kolor i wzór tęczówki jest charakterystyczny
i unikalny dla każdego człowieka, tak jak jego linie papilarne. Tęczówka nie ma możliwości regeneracji.
Komora przednia i tylna
są wypełnione cieczą wodnistą produkowaną przez ciało rzęskowe.
Komora tylna to wąska przestrzeń pomiędzy soczewką i tęczówką oka.
Ciecz przedostaje się z niej źrenicą do komory przedniej przed tęczówką i wchłaniana jest w tzw. kącie przesączania.
Wypełniona cieczą komora przednia wraz z rogówką, jako nieruchoma część optyczna oka, bierze udział w załamaniu światła.
Wraz z ruchomą soczewką i ciałem szklistym cały ten zespół elementów załamuje promienie świetlne tworząc obraz na siatkówce oka.
Ciało rzęskowe
jako część błony naczyniowej jest mocno ukrwioną strukturą. Produkuje ciecz wodnistą.
Część z jego struktury stanowi mięsień rzęskowy obwodowo przymocowany do soczewki więzadełkami Zinna.
Skurcz i rozkurcz mięśnia rzęskowego pozwala regulować grubość soczewki,
dostosowując oko do widzenia obrazów z różnej odległości.
Opisana funkcja nosi nazwę akomodacji oka.
Soczewka
jest po rogówce drugą strukturą w oku, która ma zdolność załamywania promieni świetlnych.
Jest umocowana do ciała rzęskowego za pomocą cienkich włókienek tzw. więzadełek Zinna.
Soczewka zbudowana jest z przezroczystej masy substancji białkowych.
Jest otoczona błonami określanymi jako torebki: przednia i tylna.
Warstwy pośrednie soczewki to kora. Najbardziej wewnętrzna, twardsza część soczewki to jądro.
Budowa soczewki może być porównana do owocu. Wtedy torebka odpowiada skórce,
kora jest odpowiednikiem miąższu, a jądro pestki.
Mający kształt pierścienia mięsień rzęskowy połączony z obwodem soczewki
wypłaszcza soczewkę w jego rozkurczu lub pozwala jej się uwypuklać w skurczu.
Zmiana kształtu soczewki zmienia jej zdolność łamiącą światło, co pozwala regulować
ostrość widzenia dla różnych odległości patrzenia.
Bardziej wypukła soczewka silniej załamuje promienie i pozwala widzieć bliższe przedmioty.
Soczewka wypłaszczona załamuje słabiej i pozwala dobrze widzieć w oddali.
Funkcja ta jest określana jako akomodacja oka czyli nastawność.
Akomodacja
to funkcja nastawności soczewki oka do patrzenia blisko i w dal.
Rysunek lewy:
Oko ustawione do patrzenia najdalej, tzn. dalej niż ok. 5-6 m, soczewka spłaszczona i słabiej łamiąca światło,
więzadełka Zinna napięte, mięsień rzęskowy wyluzowany ("widoczny jako cienki").
Mówimy, że oko odpoczywa.
Rysunek prawy:
Oko ustawione do patrzenia najbliżej, jak do czytania, soczewka ma swobodny kształt, jest wtedy grubsza
i silniej łamiąca światło, więzadełka Zinna luźne, mięsień rzęskowy skurczony - napięty,
pogrubiony. Oko wysila się do patrzenia.
Tak właśnie jest. Gdy soczewka jest swobodna (grubsza),
i więzadełka są luźne, wtedy najbardziej wysila się mięsień.
Pośrednie stany napięcia mięśni rzęskowych i kształtu soczewki pozwalają ostro widzieć
przedmioty leżące pomiędzy dalą i bliżą.
|
|
 |
Poniższe schematy prezentują zastosowanie akomodacji do uzyskiwania obrazów. Przedmiot jest symbolizowany
przez żółtą gwiazdkę, której obraz w obu przypadkach powstaje centralnie na dnie oka.
W przypadku po stronie lewej gwiazdka jest bardzo odległa, więc widać tylko promienie przychodzące od niej.
Promienie przychodzące od bliskich przedmiotów, jak od gwiazdki na prawym rysunku,
są bardziej odchylane od pierwotnego kierunku, aby trafić w miejsce powstawania obrazu,
niż w przypadku przedmiotów odległych. Porównaj oznaczone kąty "alfa".
 |
Aby oglądać dalekie przedmioty potrzebne jest mniejsze załamanie promieni światła więc i cieńsza soczewka.
Promienie przychodzące od przedmiotów bliższych wymagają silniejszego załamania więc bardziej wypukłej soczewki.
Mechanizm akomodacji zapewnia zmienna wypukłość soczewki, zależnie od dystansu patrzenia.
Spojówka
jest przezroczystą błoną. Wyściela tylną powierzchnię powiek, tworzy załamki górny i dolny,
a centralnie przyrasta swoim brzegiem wokół rąbka rogówki.
Poza obwodem rogówki spojówka swobodnie przylega do twardówki.
Tworzy ruchome spojenie pomiędzy gałką i powiekami,
pozwalające poruszać się gałce ocznej.
Słabe unerwienie czuciowe pozwala dotykać spojówkę, w przeciwieństwie do silnie unerwionej rogówki.
Spojówka wytwarza śluz pokrywający przednią część oka jako jedną z warstw tzw. filmu łzowego.
Do górnego załamka spojówki uchodzą przewodziki doprowadzające łzy z gruczołu leżącego powyżej w oczodole.
 |
Powieki
chronią oko przed urazami i wysychaniem. Ruch powiek rozprowadza tzw. film łzowy po powierzchniach rogówki
i spojówki. Na brzegach powiek, blisko nosa znajdują się ujścia kanalików łzowych odprowadzających
w kierunku nosa spływający film łzowy.
Rzęsy
stanowią rodzaj zewnętrznej osłony oka. Do ich mieszków uchodzą gruczoły łojowe i potowe natłuszczające brzegi powiek.
Twardówka
to biała, gruba warstwa ochronna gałki ocznej, ograniczająca jej kształt i rozmiar.
W przedniej części, gdzie jej grubość wynosi około 0,3 mm, twardówka przechodzi w rogówkę.
W części tylnej przy ujściu nerwu wzrokowego grubość twadówki to około 1,3 mm.
Naczyniówka
to tylna, największa część błony naczyniowej gałki ocznej. Naczyniówka jest warstwą pomiędzy twardówką
i siatkówką. Zawiera gęstą sieć naczyń krwionośnych odżywiających i dotleniających siatkówkę wraz z jej czopkami i pręcikami oraz ciało szkliste.
W przedniej części oka naczyniówka przechodzi w ciało rzęskowe i tęczówkę, które także są częściami błony naczyniowej.
Siatkówka
to światłoczuła, wielowarstwowa błona przylegająca do ściany oka, zawierająca wrażliwe na światło elementy tzw. czopki i pręciki.
Siatkówka pełni rolę nieco podobną do roli matrycy w aparacie fotograficznym.
Czopków jest około 6 milionów i zajmują na siatkówce głównie małe pole w centrum widzenia.
Pręcików jest ok. 130 milionów i nie działają one w silnym świetle oraz nie są wrażliwe na barwy.
Czopki odpowiadają za widzenie barwne w dzień.
Pobudzone światłem wysyłają impulsy do mózgu za pomocą unerwienia. Pręciki odpowiadają za tzw. widzenie nocne,
jako wrażliwe na słabe światło i niewrażliwe na barwy.
Dokładne opisanie siatkówki i jej funkcji wymagałoby dużo więcej tekstów i obrazów niż ten krótki opis.
Czopki i pręciki
Dwa widoczne obrazy pochodzą z różnych obszarów siatkówki. Pręciki są mniejsze niż czopki.
Fotografie wykonano dzięki zastosowaniu zaawansowanej metody stworzonej do badań dalekich obiektów kosmicznych.
 |
Fot. University of Rochester/Biomedical Optics Express. Osiągnięta zdolność rozdzielcza obrazu: około 2 mikrony.
Obraz dna oka
Fotografia przedstawia obraz prawidło-
wego dna oka lewego.
Widoczne kolory są prawie naturalne. Siatkówka jest blado-różowa.
Czopki i pręciki siatkówki są zbyt małe, aby je tutaj odróżnić.
Ciemniejsze miejsce zwane plamką to centrum siatkówki oka, gdzie znajduje się około połowa wszystkich czopków.
Tylko w plamce powstaje ostra część obrazu przedmiotów widzianych okiem przy dobrym oświetleniu.
Poza plamką obraz na siatkówce jest nieostry z powodu mniejszego zagęszczenia czopków.
Po lewej widoczne jest miejsce przejścia nerwu wzrokowego oraz tętnicy i żyły środkowej siatkówki zwane tarczą nerwu wzrokowego.
Brak jest tam czopków i pręcików, co w widzianym obrazie skutkuje luką zwaną plamą ślepą.
Dobrze widoczne są tętnice i żyły odpowiedzialne za ukrwienie siatkówki.
|
|
 |
Ciało szkliste
jest przezroczystą galaretowatą substancją we wnętrzu oka, nadającą mu kulistą formę o średnicy około 25mm
oraz dociskającą siatkówkę do ściany oka. Aby tak było, w oku wymagane jest unormowane stałe ciśnienie.
Ciało szkliste nie ma możliwości regeneracji.
Mięśnie gałki ocznej
Gałką oczną porusza sześć mięśni oka, cztery mięśnie proste: górny, dolny, przyśrodkowy i boczny
oraz dwa mięśnie skośne: górny i dolny.
Tylne przyczepy mięśni znajdują się daleko za gałką oczną, a przednie na samej gałce.
Wyjątkowo, mięsień skośny dolny ma w oczodole przyczep boczny od strony nosa.
Mięsień skośny górny dodatkowo przebiega przez tzw. bloczek. Szczegóły widoczne są na rysunku.
Oczodół
to kostna jama o głebokości około 45 mm, w której zaledwie 1/4 objętości zajmuje gałka oczna.
Resztę zajmują: gruczoł łzowy leżący w górno-zewnętrznej części oczodołu
i wydzielający łzy do górnego załamka spojówki, sześć mięśni oka,
nerwy oraz naczynia krwionośne. Wolną przestrzeń wypełnia tłuszcz oczodołu,
który zapewnia amortyzację oka.
Oczodół łączy się z jamą czaszki poprzez dwa otwory: kanał wzrokowy z nerwem wzrokowym
i tętnicą oczną
oraz szczelinę oczodołową górną, przez którą wchodzą do oczodołu inne nerwy gałki ocznej.
|
|
|
|
|
